ixtiyar

1.

is. <ər.>

1. Öz arzusu və iradəsi; öz iradə və arzusu ilə hərəkət etmə. İxtiyar özündədir. Öz ixtiyarı ilə. İxtiyarına buraxmaq. // Bir şeyə hüququ çatma, bir şeyi etməyə, sərəncam verməyə haqqı, səlahiyyəti olma; haqq, hüquq, səlahiyyət. Bunun ixtiyarı kimdədir? Bunu etməyə ixtiyarı yoxdur. – İxtiyar sənindir, vəfalı dilbər; Mən sənin xətrinə dəyən deyiləm. «Qurbani». Xalqın malının, canının, külfətinin ixtiyarı özündə deyildi. Ə. H.. . . Ancaq kapitan onları başa saldı ki, özü arzu etsə də, buna ixtiyarı yoxdur. M. Rz.. // Sərəncam. Odur ki, haman yer <Cəlilin> ixtiyarında idi. İ. M.. <Yaşlı kişi:> Qapının açarı tamamilə mənim ixtiyarımda idi. S. H.. İxtiyar almaq – icazə almaq, rüsxət almaq. // Hüquq əldə etmək. Norveç qəzetləri yazırlar ki, vəkil seçmək üçün arvadlar ixtiyar aldılar. C. M.. İxtiyar etmək köhn. – seçmək, üstün tutmaq, tərcih etmək. Nola Təbrizi gər Qövsi behiştə ixtiyar etsə; Kim onun xaki-payi sürmeyi-çeşmi-İsfahandır. Qövsi. <Şah Abbas:> Ona binaən labüdəm ki, təlağınızı verib cümlənizi azad edim ki, hər kəsə meyliniz olsa, onu ixtiyar edəsiniz. M. F. A.. Münəvvər isə məcburən . . bozarmış anasının qabağına düşüb getməyi ixtiyar etmişdi. M. S. O.. İxtiyar işlətmək – sərəncam vermək, göstəriş vermək, böyüklük etmək, icazə vermək. <Qoca:> Biz sənə ixtiyar işlədə bilmərik. A. D.. İxtiyar sahibi köhn. – 1) bir şey haqqında hökm etməyə, sərəncam verməyə hüququ, səlahiyyəti olan adam. O zaman bir ixtiyar sahibi «asaram» desəydi, bil ki, asar, «kəsərəm» desəydi, kəsər, sürgün deyə hökm çıxarsaydı, sürgün edərdi. S. Rəhimov; 2) öz iradəsi ilə hərəkət edən, ixtiyarı özündə olan. İxtiyar verilmək – icazə verilmək, rüsxət verilmək. Rusiyanı dalğalandıran 1905-ci il inqilabından sonra . . senzor tərəfindən ixtiyar verilməyən kitablar da mətbuat aləminə buraxıldı. T. Ş. S.. İxtiyar vermək – icazə vermək, rüsxət vermək. . . Kağızpaylayana ixtiyar vermişik ki, müştərilərimizdən qabaqca bir şey almayınca onların jurnalını aparıb verməsin. Mol. Nəsr.. İxtiyarı əlində olmaq – bir şeyi etməyə hüququ çatmaq; haqqı, hüququ olmaq. <Əsgər> hiss edirdi ki, ixtiyarı tamamilə öz əlindədir. S. H.. İxtiyarı getmək – öz hüququndan, haqqından məhrum olmaq, heç bir şeyə ixtiyarı qalmamaq. Günbəgün əksilib şövkəti, şanı; İxtiyarı gedən bəs ağlamazmı? M. V. V.. İxtiyarı ilə, öz ixtiyarı ilə – öz xoşu ilə, öz məsləhəti ilə. Aşiqəm, zahid, məni məzur tut ki, hiç kim; İxtiyar ilə vidai-əqlü iman eyləməz. Qövsi. Nə ixtiyarın (ixtiyarım) var – ixtiyarın (ixtiyarım) yoxdur, nə cürətlə. <Məşədi İbad:> Sənin nə ixtiyarın var ki, mənim adaxlımın adını çəkirsən? Ü. Hacıbəyov . . . ixtiyarına buraxmaq (vermək) – sərəncamına vermək. Konsulxananın avtomaşınını könüllü yığmaq üçün seçilmiş komisyonun ixtiyarına buraxmışdıq. M. S. O.. Öz ixtiyarına qoymaq – özbaşına buraxmaq, imkan vermək, mane olmamaq. Anasıyçın ağlayan körpə uşaq olardım; Qoysaydılar məni öz ixtiyarıma. . N. R..

2. Qüvvət, güc, taqət. İxtiyarı yoxdur yerindən qalxsın. – Nagahdan gözlərim görəndə səni; Qalmadı canımda ixtiyar, gəlin! M. P. V.. <Balaqardaş:> Dura bilməyirəm, ixtiyarım yoxdur. . N. V.. İxtiyarı (əlindən) getmək (üzülmək) – taqətsiz olmaq, gücdən düşmək, əldən düşmək. Deyibdanışmağa gəlmir heç varı; Üzülübdür ixtiyarı Həsənin. Aşıq Həsən. <Zabit:> . . Gözümün içinə elə baxdı ki, varımdan yox oldum, ixtiyarım əlimdən getdi. . E. Sultanov. İxtiyarı(nı) əlindən almaq – üzmək, taqətdən salmaq. Əmani bulsa şeydayı tən irməz; Alıbdır eşq əlindən ixtiyarı. Əmani.

2.

sif. <ər.> Qoca, yaşlı; pirani. İxtiyar kişi. – İxtiyar qadın iki kərə gəlib nahar hazır olduğunu söylədi. M. S. O.. Mehribanın atası, ixtiyar bir adam olmasına baxmayaraq, çox da avam deyildi. S. H.. <Misxetdə> qonşum – bir ixtiyar, əlil rus zabiti ilə tanış oldum. E. Sultanov. İxtiyar olmaq – qocalmaq. İxtiyar olmuş könüllər oldular yeksər cavan; Əlaman bu müstəbidlərdən, ilahi, əlaman! Ə. Q.. // İs. mənasında. Qızlar, gəlinlər sevinir, uşaqlar, gənclər, ixtiyarlar sevinir, bütün kainat belə sevinirdi. C. C.. Kəndin ixtiyar və ağsaqqalları yavaş-yavaş məscidə tərəf gedirdilər. S. H.. // məc. Qədim, dünyagörmüş. İxtiyar dağların döşündə meşə; Qayalar yüksəkdən baxır keçmişə. S. V..